در حالی که داروهای خوابآور اغلب بهعنوان راهحل سریع تجویز میشوند، استفاده بلندمدت از این داروها در سالمندان با عوارضی مانند وابستگی، کاهش تمرکز، اختلال حافظه و افزایش خطر زمینخوردن همراه است. به همین دلیل، توجه پژوهشگران به راهکارهای غیردارویی و ایمن، بیش از گذشته افزایش یافته است. یوگا یکی از مهمترین این راهکارهاست.
شواهد علمی درباره تأثیر یوگا بر خواب سالمندان
یکی از مطالعات مهم در این زمینه، پژوهشی است که در Journal of Ayurveda and Integrative Medicine منتشر شده و تأثیر تمرین بلندمدت یوگا بر کیفیت خواب و کیفیت زندگی سالمندان را بررسی کرده است. در این مطالعه، سالمندان بالای ۶۰ سالی که بهطور منظم و دستکم به مدت دو سال یوگا تمرین میکردند، با سالمندانی که هیچگونه تمرین یوگا نداشتند، مقایسه شدند.
برای سنجش کیفیت خواب، از شاخص معتبر Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) استفاده شد. نتایج نشان داد امتیاز کلی کیفیت خواب در گروه یوگا بهطور معناداری کمتر از گروه کنترل بود؛ به این معنا که سالمندان یوگاکار خواب عمیقتر، آرامتر و با اختلالات کمتری را تجربه میکردند. آنها سریعتر به خواب میرفتند، بیداریهای شبانه کمتری داشتند و نیازشان به مصرف داروهای خوابآور کمتر بود.
یوگا چگونه به بهبود خواب کمک میکند؟
یوگا ترکیبی از حرکات بدنی ملایم (آساناها)، تمرینهای تنفسی (پرانایاما) و تمرکز ذهن است. این ترکیب باعث فعال شدن سیستم عصبی پاراسمپاتیک میشود؛ بخشی از سیستم عصبی که مسئول آرامسازی بدن، کاهش ضربان قلب و کاهش تنشهای فیزیکی و ذهنی است. فعال شدن این سیستم، بدن را از حالت «هشیاری و استرس» به حالت «آرامش و استراحت» منتقل میکند؛ حالتی که برای خواب باکیفیت ضروری است.
همچنین تمرینهای تنفسی یوگا میتوانند ظرفیت تنفسی را بهبود دهند و اکسیژنرسانی به بافتها را افزایش دهند. برخی پژوهشگران معتقدند این موضوع میتواند در کاهش مشکلاتی مانند خروپف و اختلالات تنفسی شبانه مؤثر باشد؛ عواملی که نقش مهمی در اختلال خواب سالمندان دارند.
تأثیر یوگا فراتر از خواب
یافتههای این مطالعه نشان میدهد مزایای یوگا تنها به خواب محدود نمیشود. سالمندانی که یوگا را بهصورت منظم انجام میدادند، عملکرد جسمی بهتر، انعطافپذیری بیشتر، استقلال بالاتر در انجام فعالیتهای روزمره و تعامل اجتماعی فعالتری داشتند. همچنین نمرات مربوط به عملکرد شناختی در این گروه بالاتر بود.
ارتباط میان خواب باکیفیت و سلامت شناختی موضوعی است که در پژوهشهای مختلف تأیید شده است. خواب نامناسب میتواند باعث کاهش تمرکز، کندی واکنشها و افت حافظه شود. یوگا، با کاهش استرس مزمن و بهبود کیفیت خواب، میتواند به حفظ عملکرد شناختی در سالمندی کمک کند.
آیا یوگا برای همه سالمندان مناسب است؟
بر اساس شواهد علمی، یوگای ملایم و متناسب با سن برای اغلب سالمندان ایمن و مفید است، بهویژه زمانی که زیر نظر مربی آگاه یا با استفاده از برنامههای طراحیشده برای سالمندان انجام شود. تمرینهای ساده، تمرکز بر تنفس، حرکات کششی آرام و پرهیز از فشار بیش از حد، اصولی هستند که باید رعایت شوند.
پژوهشها نشان میدهند تمرین منظم و بلندمدت یوگا میتواند کیفیت خواب سالمندان را بهطور معناداری بهبود دهد و همزمان کیفیت زندگی، سلامت جسمی و عملکرد شناختی آنها را تقویت کند. در دنیایی که جمعیت سالمند بهسرعت در حال افزایش است، یوگا میتواند بهعنوان یک راهکار ساده، کمهزینه و غیردارویی، نقش مهمی در ارتقای سلامت سالمندان ایفا کند؛ راهکاری که نهتنها خواب را آرامتر میکند، بلکه زندگی را نیز فعالتر و باکیفیتتر میسازد.
