مهد سالمندی چیست؟
مهد سالمندی مرکزی است که سالمندان را در طول روز و نه شبانهروزی پذیرش میکند و مجموعهای از خدمات مراقبتی، توانبخشی، اجتماعی و تفریحی ارائه میدهد. سالمندان پس از پایان روز دوباره به خانه خود برمیگردند و این مدل برای افرادی مناسب است که
نیاز به ارتباط اجتماعی و فعالیت دارند
خانوادهشان توان مراقبت تماموقت را ندارد
دچار درجات خفیف کاهش توانایی هستند اما نه آنقدر که نیازمند اقامت شبانه باشند
خدمات متداول در مهدهای سالمندی شامل تغذیه، پایش سلامت، فیزیوتراپی سبک، کاردرمانی، فعالیتهای گروهی، بازیهای شناختی، آموزش، موسیقیدرمانی، کارگاههای هنری و برنامههای ارتباطی است.
این مفهوم سالهاست در کشورهای دارای جمعیت سالمند، مانند ژاپن، آلمان، سوئد، آمریکا و کره جنوبی اجرا میشود و اثربخشی آن در کاهش انزوا، بهبود سلامت روان، افزایش کیفیت زندگی و کاهش بار مراقبت از خانوادهها اثبات شده است.
الگوهای جهانی؛ از مراکز روزانه تا مراکز چندنسلی
در ژاپن، که یکی از مسنترین جوامع دنیا را دارد، مهدهای سالمندی بخشی از نظام بیمه مراقبت بلندمدت (LTCI) هستند. این مراکز علاوه بر مراقبت، محیطهایی شاد، فعال و اجتماعی برای سالمندان ایجاد میکنند.
اما یکی از جذابترین و موفقترین الگوهای ژاپنی، مراکز چندنسلی است که کودکان و سالمندان را زیر یک سقف گرد هم میآورد.
در این مدل، سالمندان و کودکان خردسال یا دانشآموز در کنار هم فعالیت میکنند: بازی مشترک، فعالیت هنری، باغبانی، موسیقی، خواندن کتاب، مراسم روزانه، و حتی غذا خوردن گروهی. این همزیستی، هم به سالمندان حس زندهبودن، تعلق و معنای اجتماعی میدهد، و هم برای کودکان فرصت شکلگیری مهارتهای ارتباطی و احترام میاننسلی را فراهم میکند.
فوکاگاوا اِنمیچی؛ یکی از بهترین نمونههای ژاپنی
یکی از شناختهشدهترین مراکز چندنسلی ژاپن، Fukagawa Enmichi در محله کوتو، توکیو است؛ مرکزی که از سوی بسیاری از کارشناسان بینالمللی بهعنوان الگوی آیندهنگرانه مراقبت اجتماعی معرفی شده.
این مرکز خدماتی متنوع را در کنار هم ارائه میدهد:
مراقبت روزانه سالمندان
مهد و مرکز روزانه کودکان مدرسهای
فضای بازی مخصوص نوزادان و کودکان نوپا
کتابخانه خصوصی برای استفاده عموم
آنچه Enmichi را از سایر مراکز متمایز میکند، وجود یک مسیر پیادهروی داخلی با نام «اِنمیچی» (به معنای جاده ارتباطات) است که از میان ساختمان عبور میکند و کودکان، سالمندان و مردم محله را به هم پیوند میدهد. این مسیر نهفقط یک المان معماری، بلکه ایدهای اجتماعی است: طراحی فضا برای افزایش دیدارهای تصادفی میان نسلها.
در این مرکز، برنامهها به گونهای طراحی شدهاند که کاهش انزوای سالمندان، افزایش تعاملات اجتماعی، ایجاد احساس هدفمندی، و تقویت شبکههای اجتماعی محلی در اولویت باشند. کاملاً روشن است که ژاپن به جای ساخت مراکز بسته و مجزا، به مدلهایی روی آورده که سالمندان را دوباره به قلب جامعه بازمیگرداند.
آیا چنین مدلی برای ایران مناسب است؟
با توجه به روند افزایشی جمعیت سالمندان در ایران و همچنین نیاز رشدیافته به مراکز مراقبت روزانه برای کودکان و سالمندان، ایجاد «مهد سالمندی» میتواند به یکی از مهمترین نوآوریهای رفاهی کشور تبدیل شود.
این مراکز میتوانند به خانوادهها کمک کنند تا مراقبت روزانه را به شکل ساختاریافتهتری انجام دهند و در عین حال سالمندان از انزوای خانگی فاصله بگیرند.
اما اگر ایران به سمت مراکز چندنسلی شبیه الگوی ژاپن حرکت کند جایی که کودکان و سالمندان به صورت طراحیشده و علمی در کنار هم قرار میگیرند میتوان انتظار داشت کیفیت زندگی هر دو گروه به شکل چشمگیری افزایش یابد.
برای نسل جدید کودکان، ارتباط روزانه با سالمندان فرصتی ناب برای یادگیری مهارتهای زندگی، خویشتنداری، همدلی و احترام است.
و برای سالمندان، آمیختگی با دنیای کودکان انرژی، انگیزه، شادی و احساس حضور اجتماعی به همراه میآورد.
این رویکرد میتواند آینده مراقبت اجتماعی در ایران را متحول کند؛ مشروط بر آنکه همراه با طراحی استاندارد، آموزش تخصصی نیروی انسانی و نظارت حرفهای باشد
